In 1947 legde de toenmalig minister van Sociale Zaken Drees met zijn Noodwet Ouderdomsvoorziening de basis voor een oudedagsvoorziening voor iedere Nederlander. Deze noodwet werd in 1957 door Drees’ opvolger Suurhoff omgezet tot de Algemene Ouderdomswet (AOW). Deze wet maakte Drees enorm populair: iedereen ouder dan 65 jaar “trok van Drees”. Voor de PvdA was deze wet niet het einddoel. Dat doel was een welvaartsvast pensioen voor iedere Nederlander, ook voor zelfstandigen, aanvullend op de AOW. Het verkiezingsprogramma van 1971 wilde zelfs een welvaartsvast pensioen van 70% van het laatst verdiende loon. Dit zou gefinancierd moeten worden door een omslag- en kapitaaldekkingsstelsel.
Helaas moeten we constateren dat de PvdA nu een enorme zwaai heeft gemaakt ten opzichte van deze geschiedenis door akkoord te gaan met de nieuwe Pensioenwet. Ze heeft nog wel samen met Groen Links zinvolle amendementen aan het wetsontwerp toegevoegd, waardoor ook flexibele en vaak ongeorganiseerde werknemers een pensioen kunnen opbouwen. De hoofdinzet van de wet, een individueel pensioenpotje dat meebeweegt met de markt voor beleggingen, bleef echter onaangetast. Het is overigens de vraag of die amendementen ooit worden uitgevoerd. In het oude stelsel werden ze al niet gerealiseerd. Dat is niet zo vreemd, want de 140 pensioenfondsen die Nederland kent, worden beheerd door vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers, die als uitgangspunt hebben, wat de vicevoorzitter van de FNV vorige maand in een interview in NRC zei: “Iedereen moet voor zijn eigen belang opkomen”.
De discussie over een nieuw pensioenstelsel dateert al vanaf het begin van deze eeuw. Omdat de angst opkwam dat vanwege de vergrijzende bevolking, pensioenen mogelijk onbetaalbaar worden in de toekomst is de pensioenfondsen een streng financieel toetsingskader opgelegd. Daardoor, werden circa vijftien jaar lang de pensioenen niet geïndexeerd. Zo verdween het door de PvdA gewenste welvaartsvaste pensioen. De nieuwe op neoliberalistisch gedachtegoed gestoelde pensioenwet, ongeschonden door de Tweede Kamer vastgesteld, moet een eind aan de pensioendiscussie brengen. Als de Eerste Kamer ook akkoord gaat krijgt Nederland dus een geïndividualiseerd pensioenstelsel.
Als de berekeningen over ieders pensioenpotje over enkele jaren zijn afgerond, is de kans groot dat ieder pensioentrekker er fors op vooruit gaat, want het financieel toetsingskader is dan minder streng geworden. Als alle werknemers dan hun eigen pensioenpotje hebben, kunnen zij permanent de waarde zien van hun opgebouwde vermogen. Wat uiteindelijk uitbetaald wordt, ligt niet meer zoals in het oude stelsel vast, maar is afhankelijk van de beleggingsresultaten, die ook kunnen tegenvallen. Het potje mag eventueel ook worden aangewend voor de aanschaf van een woning of om met vervroegd pensioen te gaan zodat bijvoorbeeld een mooie wereldreis kan worden gemaakt, las ik. De doorsnee Nederlander zal zich dit overigens niet kunnen permitteren. Werknemers met een laag inkomen zullen ook een laag pensioen ontvangen. Het nieuwe stelsel zal dus de inkomensongelijkheid vergroten. En wat zal er gebeuren als blijkt dat de 140 pensioenfondsen verschillende beleggingsresultaten behalen? Als je dan toevallig in een slecht fonds zit, zal het pleidooi om de pensioenen nog individueler te maken toenemen. Waarom mag ik mijn potje niet zelf beheren, dan blijft toch ook wat ik heb opgebouwd in de familie?
Het is opvallend dat in de discussie over het nieuwe pensioenstelsel, het stelsel als zodanig nauwelijks ter discussie stond. Het pensioenakkoord dat kabinet in 2019 met sociale partners sloot, bleek heilig ondanks de misvattingen die eraan kleven. De Tweede Kamer besteedde zijn tijd vooral aan de wijze waarop het nieuwe stelsel moet worden ingevoerd en liet de uitgangspunten ongemoeid.
PvdA en Groen Links hebben de nalatenschap van Drees geen goed gedaan. Het had toch veel meer voor de hand gelegen dat zij een versterking van het huidige stelsel hadden bepleit gericht op een welvaartsvast pensioen voor alle Nederlanders. Het zou uniek zijn als zij dit bij de behandeling van het wetsontwerp in de Eerste Kamer erkennen.